नेपाल अहिले एउटा यस्तो मोडमा पुगेको छ, जहाँ देशको सर्वाधिक सक्रिय, सिर्जनशील र उर्जाशील पुस्ता—युवा—तेज गतिमा विदेशिने लहरमा बगिरहेको छ। गाउँदेखि सहरी टोलसम्म, कक्षा १२ सकेका किशोरदेखि स्नातक उत्तीर्ण गरेका युवासम्म सबैको मुखमा एउटै वाक्य बारम्बार सुनिन्छ—
“यहाँ भविष्य छैन, विदेश जानैपर्ने भयो।”
पत्रकार मुकुन्द ढुँगानाले प्रस्तुत गर्नुभएको विश्लेषणमा युवालाई विदेशिन बाध्य बनाउने मूल कारणदेखि लिएर यसको दीर्घकालीन राष्ट्रिय प्रभावसम्म, र अहिलेको पुस्ताले नेपालको भविष्य कसरी देखिरहेको छ भन्ने गहिरो प्रश्न उठाइएको छ।
१. युवालाई नेपालमै बस्न नचाहाउने मूल कारणहरू
क) रोजगारको दयनीय अवस्था
शैक्षिक योग्यता बढ्दै गइरहे पनि नेपाली बजारमा त्यही अनुपातमा रोजगारी सिर्जना हुन सकेको छैन। सरकारी जागिर सीमित, निजी क्षेत्र कमजोर, पारिश्रमिक न्यून—यस्ता कारणले युवामा “काम गर्ने भन्दा समय बिताउने ठाउँ”जस्तो मानसिकता पलाउँदै गएको छ। मिहिनेत र सीपले परिणाम नदिने डरले उनीहरू भविष्यको खोजीमा बाहिरतिर लोभिन्छन्।
ख) राजनीतिक अस्थिरता र अविश्वास
ढुँगानाका अनुसार नेपालमा ‘मेरिट’ भन्दा ‘नेट्वर्क’ बलियो छ भन्ने धारणा युवामा गहिरो रूपमा बसेको छ। बारम्बारको राजनीतिक अस्थिरता, नेताका उस्तै–उस्तै भाषण, व्यापक भ्रष्टाचार र जवाफदेहिताको अभावले राज्यप्रति युवाको भरोसा घट्दै गएको छ।
युवाको आवाज सुन्नुभन्दा, उनीहरूलाई राजनीतिक स्वार्थमा प्रयोग गर्ने प्रवृत्तिले निराशाको बादल अझ बाक्लो बनाएको छ।
ग) विदेशमा छिटो भेटिने आय र सम्मान
खाडी देशको कठोर श्रमदेखि जापान, अष्ट्रेलिया र युरोपमा सीपमा आधारित कामसम्म—विदेशले छिटो परिणाम, स्थिर आय र आत्मसम्मानको अनुभूति दिन्छ। नेपालमा वर्षौं लगाएर संघर्ष गर्दा परिणाम अस्पष्ट देखिने भएकाले युवाले “दुई–चार वर्ष विदेश बसेर जीवन उठाउने” विकल्पलाई व्यावहारिक ठान्छन्।
घ) शिक्षा–रोजगारबीचको असन्तुलन
नेपालमा शैक्षिक पाठ्यक्रम बजारको मागअनुसार छैन। पढाइले आत्मनिर्भरता दिन सक्दैन, सीप नपढाइने, र बेरोजगार डिग्रीधारीहरू सर्वत्र देखिँदा नयाँ पुस्तामा निराशा उत्पन्न हुन्छ। उनीहरू भन्छन्—“यो बाटोले भविष्य देखिँदैन।”
२. युवाको मनोविज्ञान—भविष्य खोज्दै विदेशतिर
ढुँगानाका अनुसार युवाले विदेश जानु केबल रोजगारीको खोजी मात्र होइन, पहिचान, सम्मान र सुरक्षित भविष्य खोज्ने यात्रा पनि हो।
नेपालका युवाले आज यही चाहन्छन्—
आफ्नो सीपको उचित मूल्यांकन
मिहिनेतको प्रतिफल पाउने व्यवस्था
राजनीतिक हस्तक्षेपविहीन प्रणाली
जीवनस्तर सुधारको ग्यारेन्टी
यी आधारहरू नेपालमा कमजोर हुँदा उनीहरूको यात्रा विदेशी भूमि हुँदै अगाडि बढ्छ।
३. देशमा परिरहेको असर—शून्य हुँदै युवा शक्ति
क) श्रमशक्ति घट्दै
देशका मूल उत्पादन क्षेत्र—कृषि, उद्योग, निर्माण—सबैमा युवा जनशक्ति कम हुँदै गएको छ। सबैभन्दा उत्पादक उमेर समूह विदेशिनुले देशको विकासको गति रोकिएको छ।
ख) रेमिट्यान्समा निर्भरता
रेमिट्यान्सले आज अर्थतन्त्र चलाइरहेको छ, तर यहीमा देश टिकिरहनु ‘परनिर्भरता’ बढाउने खतरनाक मोड हो। उत्पादनमा लगानी नभएसम्म देश दीर्घकालीन रूपमा कमजोर हुँदै जान्छ।
ग) सामाजिक संरचनामा दरार
विदेशिने लहरले परिवार विखण्डन, वैवाहिक तनाव, अभिभावक–सन्तान दूरी, र सांस्कृतिक परम्परामा खलल पुर्याइरहेको छ। आज विदेश जानु सामान्य बनेको छ, तर यसको सामाजिक मूल्य चुकाइरहेका छौं।
४. अबको युवाको भविष्य—नेपालसँग आशा बाँध्न सकिन्छ ?
ढुँगानाका अनुसार नेपालमा भविष्य छैन भन्ने बुझाइ ‘पूर्ण सत्य’ होइन। युवाको सीप, चेतना, विश्वव्यापी अनुभव र प्राविधिक ज्ञानले नेपाललाई द्रुत रूपमा रूपान्तरण गर्नसक्छ—यदि राज्यले सही आधार तयार गरिदियो भने।
१) सीप–आधारित उद्योग र रोजगारी
कृषि, पर्यटन, IT, ऊर्जा, निर्माण र उत्पादनमा ठूला कार्यक्रम र लगानी आवश्यक छ। युवाले नेपालमा ‘सम्भावना’ देख्न चाहन्छन्।
२) पारदर्शिता र मेरिटक्रेसी
भ्रष्टाचार नियन्त्रण, सुव्यवस्थित प्रशासन र प्रतिस्पर्धात्मक अवसरले युवा मनोबल पुनर्जीवित हुन्छ।
३) स्टार्टअप–मैत्री वातावरण
कर छुट, लगानी पहुँच, कानुनी सरलता र प्रविधिमैत्री नीतिले युवालाई उद्यमशील बन्न प्रेरित गर्छ।
४) विदेशबाट आएको सीपलाई देशमा उपयोग
विदेश बसेर सीप, अनुभव र पूँजी कमाएर फर्किने युवालाई आकर्षित गर्ने कार्यक्रम अत्यावश्यक छ।
५. निष्कर्ष—युवा गुमाउँदा देश उज्यालो हुँदैन
पत्रकार मुकुन्द ढुँगानाको निष्कर्ष स्पष्ट छ—युवालाई विदेशतिर धकेलिनु भनेको नेपालले आफ्नो भविष्य नै बिक्री गर्नु हो।
युवाले नेपाल छोड्नु उनको गल्ती होइन—
यो प्रणाली, नेतृत्व र संरचनाको विफलता हो।
अब नेपालले युवालाई दोष होइन, अवसर, सम्मान र विश्वास दिनुपर्छ। किनकि—
“युवा बसे भने देश बस्छ;
युवा हिँडे भने देश पनि हिँड्छ।”