ओम यादव (मनिस)
नेपालको आर्थिक नीति र युवाहरूलाई विश्वबजारमा प्रतिस्पर्धी बनाउने विषयमा गहन विश्लेषण गर्नु पर्दा यो एक जटिल र बहुआयामिक मुद्दा हो, जसले आर्थिक रणनीति, युवाजनशक्तिको विकास,विश्वबजारमा नेपालको स्थान, र युवा नेतृत्वको भूमिकालाई समेट्छ।
नेपालले सन् २०३० सम्ममा दिगो विकास लक्ष्यहरू हासिलगर्ने र मध्यमआयभएको मुलुकमा स्तरोन्नतिगर्ने महत्वाकांक्षी योजना राखेको छ। यसका लागियुवाहरू, जो देशको कुलजनसंख्याको ४०.३५% (१ करोड ७ लाख) छन्, लाई केन्द्रमा राखेर नीतिनिर्माण र कार्यान्वयनगर्नु आवश्यक छ।
नेपालको आर्थिक नीतिले युवाहरूलाई विश्वसँगप्रतिस्पर्धा गर्न सक्षमबनाउन सबैभन्दापहिले शिक्षार सीप विकासमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ। नेपालको अर्थतन्त्र हाल कृषिमाआधारित छ, जसले कुल गार्हस्थ्य उत्पादन को करिब ३३% योगदान गर्छ र ६६% जनसंख्यालाई रोजगारी प्रदान गर्छ। तर, यो क्षेत्रमा उत्पादकत्व कम छ, र युवाहरूको संलग्नता ५०.२% भएपनि अधिकांश अक्षकाममा सीमित छ। हालनेपालमा १९.२% युवा पूर्ण बेरोजगार छन्, र २६.१% स्नातकयुवाहरू बेरोजगारीको चपेटामा छन्।
प्रत्येकवर्ष करिब ३ लाख २३ हजार युवा रोजगारीका लागि विदेश पलायन हुन्छन्, जसमध्ये ७४% अदक्ष, २४% अर्ध–दक्ष, र केवल २% दक्षजनशक्ति छन्। यो तथ्यांकले नेपालको शिक्षा प्रणाली र सीपविकासमागम्भीर सुधारको आवश्यकता देखाउँछ। नेपालको शिक्षा प्रणालीले हाल सैद्धान्तिक ज्ञानमा जोड दिएपनिव्यावहारिक र प्राविधिक सीपप्रदानगर्न असफलभएको छ।
विश्वबैंक र संयुक्त राष्ट्रसंघको तथ्यांकअनुसार, नेपालको युवाविकास सूचकांकमाविश्वमा७७औं स्थान छ, जुन दक्षिण एसियाकै अन्यमुलुकहरूको तुलनामाकमजोर हो। सन् २०३० सम्ममानेपालले प्राविधिक र व्यावसायिकशिक्षामालगानीदोब्बर बनाउनुपर्छ, विशेषगरी डिजिटल साक्षरता, सूचनाप्रविधि, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, र हरित प्रविधिमा। युनिसेफको तथ्यांकअनुसार, नेपालमाप्राथमिकविद्यालयको भर्ना दर ९७% पुगेको छ, तर गुणस्तर र समानपहुँचमाकमी छ। उच्चशिक्षालाई प्राविधिक–व्यावसायिकशिक्षासँग जोडेर विश्वबजारमामागभएका सीपहरू (जस्तै कोडिङ, डाटा विश्लेषण, र नवीकरणीय ऊर्जा) मायुवाहरूलाई दक्ष बनाउनुपर्छ। सरकारले निजीक्षेत्र, विश्वविद्यालयहरू, र अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूसँग सहकार्य गरेर यस्ता पहलहरू अघि बढाउनुपर्छ। उदाहरणका लागि, दायित्वनेपालले २३ वटा स्थानीयतहमायुवा फेलोशिपमार्फत नीतिनिर्माण र नेतृत्वविकासमाकाम गरिरहेको छ, जसले युवाहरूलाई स्थानीय स्तरमा सशक्तबनाउँदैछ। यस्ता पहलहरूलाई राष्ट्रिय स्तरमाविस्तार गर्न सकिन्छ।
उद्यमशीलता र नवप्रवर्तनःयुवाहरूको आर्थिक सशक्तीकरण
आर्थिक नीतिले उद्यमशीलता र नवप्रवर्तनलाई प्रोत्साहनगर्न जोड दिनुपर्छ। नेपालमा ‘उद्यमशीलनेपाल’ जस्ता अभियानहरूले कर छुट र स्टार्टअपहरूकालागि ऋणमा सहजपहुँचप्रदान गरेर उद्यमशीलतालाई प्रोत्साहन गरिरहेका छन्। तर, यीप्रयासहरू सीमित छन्। सन् २०३० सम्ममानेपालले स्टार्टअप इकोसिस्टमलाई बलियो बनाउन ‘उद्यमशीलताकोष’ स्थापनागर्नुपर्छ, जसले युवाहरूलाई कमब्याजदरमा ऋण, तालिम, र बजार पहुँचप्रदान गरोस्। सिंगापुर र दक्षिण कोरियाले जस्तै, सरकारले निजीक्षेत्रसँगमिलेर इन्कुबेसनसेन्टर र एक्सेलेरेटरहरू स्थापनागर्नुपर्छ। हालनेपालमा ८५ वटा ग्रामीण उद्यमहरू (४५ महिला सञ्चालित) दायित्वनेपालको सहयोगमा द्रुत गतिमावृद्धि भइरहेका छन्, जसले रोजगारी सिर्जना गरेको छ। यस्ता पहलहरूलाई कृषि, पर्यटन, र प्रविधिक्षेत्रमाविस्तार गर्नुपर्छ।
नेपालको पर्यटन क्षेत्रले ७.९% योगदान गर्छ, र यसलाई डिजिटल मार्केटिङ र इको–टुरिजममार्फत विश्वबजारमा प्रवद्र्धन गर्न सकिन्छ।साहसिकपर्यटन र सांस्कृतिक सम्पदापर्यटनमा युवाहरूले डिजिटल प्लेटफर्ममार्फत विश्वबजारमापहुँचबनाउन सक्छन्। साथै, नेपालको जलवायु संवेदनशीलतालाई ध्यानमा राखी हरित प्रविधि र नवीकरणीय ऊर्जामाआधारित स्टार्टअपहरूलाई प्रोत्साहनगर्नुपर्छ। यस्ता क्षेत्रहरूमायुवाहरूको रचनात्मकता र प्राविधिक ज्ञानले नवप्रवर्तनलाई गतिदिन सक्छ।
रोजगारी सिर्जना र निर्यातःविश्वबजारमानेपालको स्थान
रोजगारी सिर्जना गर्न आर्थिक नीतिहरूले उत्पादन र निर्यातलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ। नेपालको व्यापार घाटा चिन्ताजनक छ, जसमा सन् २०२४ मा १२ खर्ब ६० अर्ब रुपैयाँपुगेको छ। यो घाटा कमगर्न, सरकारले म्यानुफ्याक्चरिङ र कृषिप्रशोधनमालगानीगर्नुपर्छ। युवाहरूलाई यान्त्रिककृषि, खाद्यप्रशोधन, र निर्यातमूलकउद्योगमा संलग्न गराउन सकिन्छ। सरकारले कर छुट, सब्सिडी, र बजार पहुँचकानीतिहरू लागू गर्नुपर्छ। नेपालले हस्तकला, जडीबुटी, र जैविककृषिउत्पादनहरू विश्वबजारमानिर्यात गर्न सक्छ, जसमायुवाहरूले नेतृत्वलिन सक्छन्। ‘लेट्स डु इट नेपाल’ जस्ता अभियानहरूले सरसफाइ र वातावरणीय दिगोपनमायुवाहरूको योगदानदेखाएका छन्, र यस्ता पहलहरूलाई आर्थिक उत्पादनसँग जोड्न सकिन्छ।
युवा नेतृत्वःनीतिनिर्माण र सामाजिक परिवर्तनको संवाहक
युवा नेतृत्वको भूमिकानेपालको आर्थिक र सामाजिक रूपान्तरणमा निर्णायक छ। नेपालको संविधानले युवाहरूलाई सामाजिक, आर्थिक, र राजनीतिक परिवर्तनको संवाहकमानेको छ। राष्ट्रिय युवानीति२०७२ र युथभिजन२०२५ ले युवाहरूलाई नेतृत्वदायीभूमिकामा स्थापितगर्न जोड दिएका छन्। तर, हालयुवाहरूको नीतिनिर्माणमा सहभागिताकम छ। सन् २०३० सम्ममानेपालले युवा नेतृत्वलाई बलियो बनाउन स्थानीयतहदेखि केन्द्रीय सरकारसम्मयुवाप्रतिनिधित्व सुनिश्चितगर्नुपर्छ। नमुनायुवा संसद् जस्ता अभ्यासहरूले युवाहरूलाई नीतिनिर्माण र नेतृत्वमा परिचित गराउँदैछन्। यस्ता अभ्यासहरूलाई विस्तार गरी प्रत्येक स्थानीयतहमा ‘युवानीति परिषद्’ गठन गर्न सकिन्छ, जसले स्थानीय समस्याहरूको समाधानमायुवाहरूलाई संलग्न गराओस्। युवा नेतृत्वले सामाजिक र आर्थिक मुद्दाहरूमा आन्दोलनको माध्यमबाट पनि परिवर्तन ल्याउन सक्छ। विगतमानेपालको शान्तिपूर्ण जनआन्दोलन, मधेस आन्दोलन, र निर्मलापन्तको न्यायकालागिआन्दोलनहरूमायुवाहरूको सक्रियतादेखिएको छ। यस्ता आन्दोलनहरूले नीति सुधार र सामाजिकचेतना बढाउन योगदान गरेका छन्। तर, यीआन्दोलनहरूले दीर्घकालीनप्रभावपार्न संगठित र रणनीतिक हुनुपर्छ। ‘उद्यमशीलनेपाल’ जस्ता पहलहरूले नीतिनिर्माताहरूलाई प्रभावित गरेर स्टार्टअपहरूकालागिनीतिगत सुधार ल्याएका छन्। युवा नेतृत्वले यस्ता पहलहरूलाई डिजिटल प्लेटफर्म र सामाजिक सञ्जालमार्फत विश्वव्यापीबनाउन सक्छ, जसले नेपालको आर्थिक छविलाई बलियो बनाउँछ।
सन् २०३० को दृष्टिकोणः समावेशी र डिजिटल अर्थतन्त्र
सन् २०३० सम्ममानेपालको आर्थिक नीतिले युवाहरूलाई विश्वसँगप्रतिस्पर्धी बनाउन तीनवटा क्षेत्रमा जोड दिनुपर्छ। पहिलो, डिजिटल अर्थतन्त्रमालगानी। विश्वबैंकको तथ्यांकअनुसार, डिजिटल अर्थतन्त्रले सन् २०३० सम्ममाविश्व न्म्ए को २५% योगदानगर्नेछ। नेपालले डिजिटल साक्षरता र स्टार्टअपहरूलाई प्राथमिकतादिएर यो अवसर उपयोगगर्न सक्छ। दोस्रो, हरित अर्थतन्त्रमा जोड। नेपालको जलवायु परिवर्तनप्रति संवेदनशीलभूगोललाई ध्यानमा राखी, नवीकरणीय ऊर्जा रइको–टुरिजममायुवाहरूलाई संलग्न गराउनुपर्छ। तेस्रो, समावेशीनीति। नेपालको संविधानले समानतार सामाजिकन्यायलाई जोड दिएको छ, र आर्थिक नीतिहरूले महिला, जनजाति, मधेसी, र सीमान्तकृत समुदायकायुवाहरूलाई विशेष अवसर प्रदानगर्नुपर्छ।
नेपालको भविष्य
नेपालको आर्थिक नीति सन् २०३० सम्ममायुवाकेन्द्रित, समावेशी, र विश्वबजारसँगजोडिएको हुनुपर्छ। युवा नेतृत्वले नीतिनिर्माण, उद्यमशीलता, र सामाजिकआन्दोलनमार्फत यो परिवर्तनलाई गतिदिन सक्छ। सरकार, निजीक्षेत्र, र नागरिक समाजको सहकार्यमायुवाहरूलाई शिक्षित, सीपयुक्त, र सशक्तबनाउन सकिएमानेपालले विश्वबजारमाआफ्नो स्थानबलियो बनाउन सक्छ। युवाहरूको जोश, जाँगर, र नवप्रवर्तनको भावनाले राष्ट्र निर्माणको आधार बन्नेछ, र सन् २०३० सम्ममानेपालमध्यमआयभएको, समृद्ध मुलुकबन्ने दिशामा अघि बढ्नेछ।
ओमयादव (मनिस)
युवा नेता
सामाजवादी युवा संघ, नेपाल